Waddamada xubnaha ka ah Bulshada Bariga Afrika (EAC) waxaa mar walba lagu dhiirigelinayaa inay isticmaalaan Maxkamadda Caddaaladda ee Bariga Afrika (EACJ) si ay u xalliyaan khilaafaadka.
Haddii xubin uu rabo inuu dacwad u gudbiyo Maxkamadda Caalamiga ah ee Caddaaladda (ICJ), waxaa habboon in marka hore lagala tashado EACJ, maadaama EACJ ay awood u leedahay arrimaha ka soo baxa EAC.
Si kastaba ha ahaatee, guud ahaan, mar haddii ay xukun ka soo saarto ICJ. EACJ waxa laga yaabaa inaanay si toos ah u kicin dib u eegis kiis hore oo ICJ ah ilaa ay jiraan qodobo gaar ah ama heshiisyo gudaha EAC ah oo u ogolaanaya dib u eegistaas.
Soomaaliya iyo Kenya waxaa u furan in Soomaaliya ay dalbato in Maxkamada ay fiiriso Case kii ICJ maadaama ay Soomaaliya hada ka mid tahey EAC, Kenya ma sameyn kartaa, HAA, in Maxkamada ay eegto Case ICJ ee badada Soomaaliya, Sababtoo ah xeerka Maxkamada EACJ ayaa dhigaya.
Sidaa awgeed, EACJ waxaa suuragal ah inay soo farageliso khilaafka ay ku lug leeyihiin xubnaha EAC ee ka dhaxeeyey ICJ, taasoo ku xiran nooca khilaafka iyo ogolaanshaha dhinacyada ay khuseyso.
Marka uu waddan ku biiro ( East Africa County EAC ) sida ay dooneyso SOOMAALIYA, ma ahan ku biirista SUUQA GANACSIGA OO KALIYA, EE WAA MAXEY ?
Waxaa Soomaaliya ay hoos imaaneysaa Maxkamadda Caddaaladda ee Bariga Afrika marka la soo gaabiyo loo yaqaano (EACJ) ama East Africa Court of Justice makamadan waxey la mid tahey International Court of Justice ICJ oo aheyd makamadii go’aamisey Case Badda ee ka dhaxeeyey Kenya iyo Soomaaliya, waxaa jira dhowr arrimood oo ay tahay in la tixgeliyo.
- U Hogaansanaan Sharci ee Maxkamadda EACJ waxay kula xisaabtamaysaa wadamada xubnaha ka ah inay u hogaansamaan qodobada heshiiska EAC.
- Xallinta Khilaafaadka:
Maxkamaddu waxay xallin kartaa khilaafaadka u dhexeeya dawladaha xubnaha ka ah EAC ama xitaa shakhsiyaadka, maamul Goboleedyadda iyo hay’adaha bulshada, sida uu digayo xeerka makamadda waxey gaari kartaa iyada oo ka amar qaadneysa dowladda xubinta ka ah (Dowladda Soomaaliya) in la soo xiro shaqsiyaadka walba hadii uu xitaa Qofkan lee yahey xasaanad, sida Madaxweyne Hore, Rasiisal Wasaare Hore, Xildhibaan hore ama ah hada ee Golaha Shacabka, Xildhibaan Aqalka Sare, Mar walba codsiga waa in uu ka imaadaa (Soomaaliya Dowladda) si loogu jaro (Warrant of Arrest)
Khatarta iyo Awooda kale ee ay lee dahey EACJ Maxkamadda.
- Khatar Siyaasadeed:
Waddamada cusub ee xubnaha ka ah, Soomaaliya marka ay waxa laga yaabaa inay la kulmaan caqabado siyaasadeed si ay u waafajiyaan siyaasadahooda iyo nidaamyada sharciga ee EAC sida uu dhigayo xeerka Maxkamada Gobolka ee EACJ. Tani waxay keeni kartaa iska caabin ama xiisado dalka gudihiisa ah, oo ay kow ka tahey in dastuurka kumeel ee Soomaaliya lagu xadgudbo.
Isku soo wada duuboo, Soomaaliya faa’iido ma u tahey EAC, MAYA, Sabab?
Dastuurka ma dhamestirna, hadii uu Dastuurka dhamestirsan yahey, Maxkamada kuma xadgudbi karto Soomaaliya oo dastuurka ayaa dhihi kara Sharciga ugu sareeya ee Soomaaliya waa aniga, qodobkaasna waa si cad loogu dhigaa DASTUURKA marka la dhamestro oo uu noqdo mid dhamestiran.
17kii Noofambar 2023, Xafiiskaygu waxa uu helay gudbinta Xaalada Dalka Falastiin, kana kala socotaa shanta Dawladood ee soo socda: South Africa, Bangladesh, Bolivia (Plurinational State of), Comoros, iyo Djibouti.
Iyadoo la raacayo Xeerka Rome ee Maxkamadda Caalamiga ah ee Dambiyada ICC, Dowlada xubinta waxey u soo gudbin karaan Xeer Ilaaliyaha Maxkamada ICC xaalad mid ama ah oo dembiyo ka tirsan awoodda ay Maxkamadda u muuqdaan in la galay dabiyo iyagoo ka codsanaya Xeer Ilaaliyaha Maxkamadda ICC inuu baaro xaaladda ujeeddada go’aaminta in qof ama in ka badan oo gaar ah lagu soo oogi karo dembiyadaas.
Marka la helo gudbinta, Xafiiskaygu wuxuu xaqiijinayaa inay hadda samaynayso baaritaan ku saabsan Xaaladda Gobolka Falastiin. Baadhitaankan, oo bilaabmay 3-dii Maarso 2021, waxa uu koobayaa hab-dhaqanka u dhigma dambiyada Rome Statute ee ICC tan iyo 13 June 2014 ee Gaza iyo Daanta Galbeed, oo ay ku jirto Bariga Jerusalem. Way socotaa oo waxay ku sii fidaysaa kordhinta colaadaha iyo rabshadaha tan iyo weerarradii dhacay 7 Oktoobar 2023. Sida waafaqsan Xeerka Rome, Xafiiskaygu wuxuu awood u leeyahay dembiyada laga galo dhulka Xisbi Dawladeed iyo ixtiraamka muwaadiniinta. Xubinta Dawladaha ah ee ICC.
Markii ay bilaabatay waajibaadkeyga Juun 2021, waxaan dhigay markii ugu horeysay koox u heellan horumarinta baaritaanka la xiriira Xaaladda Gobolka Falastiin. Sida aan ku sheegay booqashadii dhawaan aan ku tagay Isgoyska Rafah, iyada oo la raacayo waajibaadkii loo igmaday, Kooxdan Midaysan waxa ay u socotaa iyada oo diiradda la saarayo ururinta, ilaalinta iyo falanqaynta macluumaadka iyo xidhiidhka ka imanaya daneeyayaasha muhiimka ah ee la xidhiidha dhacdooyinka khuseeya. Xafiisku waxa uu soo ururiyay mug weyn oo macluumaad iyo caddaymo ah, oo ay ku jiraan soo gudbinta laga helo OTP Link, oo ah goobtayada sugan ee lagu helo soo gudbinta. Waxaan sii wadaa inaan ku dhiirigeliyo dhammaan kuwa haya macluumaadka khuseeya inay la soo xiriiraan Xafiiskayga.
Muqdisho-Somalia